Vroeger & nu
Doorheen de geschiedenis verandert het landschap enorm. Zeker in De Wijers, waar de mens een sterke hand heeft in de aanleg van vijvers, bossen en heide, zie je soms grote verschillen. Maak aan de hand van oude kaarten een tijdreis door De Wijers en ontdek hoe het landschap door de eeuwen heen omgevormd werd - of net niet!
Bolderberg
De Bolderberg in Heusden-Zolder, is een 'Bolderiaan' getuigenheuvel die zo’n 20 m boven de omgeving uitsteekt. Ooit kreeg deze heuvel de naam Barreberg, wat zoveel betekent als kale, dorre berg. Op de Ferrariskaart (1777) kan je dit goed zien. Ook het kasteel van Terlaemen en de Kluis van O.L.V. van Loreto zijn al zichtbaar op de oudste kaart.
Al in 1673 liet pelgrim Lambert Hoelen, na een bezoek aan het bedevaarthuisje van Loreto, een replica bouwen op de Bolderberg. Het werd een belangrijk bedevaartsoord en tot op vandaag woont hier een kluizenaar. Neem gerust een kijkje in de kapel en bewonder het panoramisch zicht op het kasteel van Terlaemen. De omgeving van de Kluis is eigendom van de familie de Villenfagne de Vogelsanck en wordt beheerd door Limburgs Landschap vzw.
Benieuwd naar een stukje geschiedenis? Duik in het luisterverhaal, dat je meeneemt naar 1737. Barones d'Eltz van Vogelsanck en weduwe de Borchgrave, eigenares van Terlaemen, zijn het niet eens over afspraken rond het water van de Laambeek…
Luister je mee?
Hengelhoef
De geschiedenis van Hengelhoef (Houthalen-Helchteren) gaat terug tot 1141, toen het geschonken werd aan de abdij van Floreffe. In 1179 was er reeds sprake van een hoeve, en in 1400 van een kapel. Er werd bijenteelt en schapenteelt beoefend, en wellicht ook visvangst.
In 1798 werd het domein verkocht aan advocaat P.A. Nicolay verkocht. Zijn familie gaf Hengelhoef later aan de abdij van Floreffe terug. In 1850 kwam het goed in bezit van de familie Wittouck uit Sint-Pieters-Leeuw. Door de aankoop werd het domein uitgebreid tot 549 ha; er ontstond een herenhuis en een moderne boerderij. In 1903, het domein was toen in handen van Emilie Wittouck en baron Fernand de Beeckman, vernielde een brand het huis en de stallingen. De baron liet het kasteel heropbouwen, met een tuin in Engelse landschapsstijl.
Beleef een stukje geschiedenis en laat je in een spannend luisterverhaal meenemen naar bezorgde dorpsbewoners in een café in Houthalen, bang voor overstromingen nu de abdij van Floreffe de dijken van de vijvers in Hengelhoef verhoogd heeft…
Luister je mee?
Abdij van Herkenrode
De abdij van Herkenrode werd rond 1192 gesticht door graaf Gerard van Loon. In 1217 werd de abdij opgenomen in de orde van Cîteaux: de eerste en grootste vrouwenabdij van deze orde in de Nederlanden. De abdij verwierf aanzienlijke rijkdommen en bezat uitgestrekte landerijen, vijvers en molens.
In 1218 kreeg de abdij het visrecht op de Demer rond de Tuiltermolen, later uitgebreid tot de Veldekermolen in Kermt en tot in Kuringen. Ook het vijvernetwerk rond de abdij groeide. Na de Franse Revolutie werd de abdij openbaar verkocht. Sinds 2022 is Toerisme Vlaanderen de eigenaar. Erfgoedorganisatie
Herita VZW is erfpachthouder en beheert, ontwikkelt en ontsluit de hele abdij.
Beleef een stukje geschiedenis met het boeiende luisterverhaal van Herkenrode: het voert je mee naar het jaar 1648. Godefridus Smakers staat op het punt de smout- en windmolen van Hasselt en Kuringen te huren, samen met het recht op gebruik van het water uit een nabijgelegen reservoir. Waterlopen, zoals de Demer, waren niet alleen levensaders voor de lokale economie, maar ook essentieel voor de werking van molens en andere ambachten. Vandaag worden de voorwaarden nog eens doorgenomen bij de notaris, zodat Godefridus precies weet wat van hem verwacht wordt…
Luister je mee?
Thiewinkel
Dit kleine, maar waardevolle natuurgebied in Lummen is in tweeën gesplitst door de E313. In het westelijk deel probeert Limburgs Landschap vzw de waterplassen, vochtige bossen en het rijkgeschakeerde cultuurlandschap te behouden en verder te ontwikkelen. De vele vijvers bestonden al zeker in de 18e eeuw, zoals te zien is op de Ferrariskaart.
Reis mee in de tijd naar het jaar 1744, wanneer de inwoners van Thiewinkel baron Charles Lambert van der Heijden voor de Raad van Brabant dagen omdat ze hun rechten over het gebruik van de vijvers in Thiewinkel dreigen kwijt te raken…
Luister je mee?
Bokrijk
Het domein van Bokrijk (Genk) kwam via de graven van Loon in 1252 in het bezit van de cisterciënzerinnenabdij van Herkenrode die het gebied beboste, er visvijvers aanlegde en het als landbouwgebied ontgon. De abdij liet het domein tot de Franse Revolutie uitbaten. Oorspronkelijk maakte het deel uit van het grondgebied Hasselt, maar na een twist tussen Hasselt en Herkenrode (1550- 1556) kwam het in bezit van Genk.
Een oudere hoeve, gelegen op de plaats van het huidige kasteel, werd in 1744-1745 vervangen door een herenwoning met hoeve. Zoals de overige abdijgoederen, werd het goed in 1797 verkocht. Het evolueerde in de loop van de 19de eeuw van een hoeve met uitgestrekte landerijen naar een kasteel in neorenaissancestijl met neerhof, park en eveneens landerijen. In 1938 werd Bokrijk met nagenoeg 540 hectare akkerland, bos, moeras, vijvers en weide aan de provincie Limburg verkocht. Op de kaarten is dan ook een continuïteit in het landschap te zien.
Benieuwd naar een stukje vijvergeschiedenis uit Bokrijk? Laat je meevoeren naar het jaar 1569. In het klooster van Herkenrode staat abdis Catharina van Ghoor op het punt om de verantwoordelijkheid voor de belangrijke wijers van Bokrijk over te dragen aan de nieuwe pachter van de hoeve: Mathys Aerdts…
Luister je mee?
De Maten
Als je de kaart van Vandermaelen uit 1846 vergelijkt met de luchtfoto van 2021, zie je duidelijk de vijverketting van De Maten op beide kaarten terugkomen. Het is dan ook één van de oudste vijvercomplexen, wellicht al uit de 15e eeuw, in De Wijers. Tot op vandaag zie je de oorspronkelijke vijvers met 'koppen en staarten' aan elkaar geschakeld.
Het Albertkanaal werd pas gegraven in 1930-1939 en is dus nog niet zichtbaar op de kaart van Vandermaelen.
Ga in een boeiend luisterverhaal mee naar 1810, net na de Franse Revolutie. Eigendommen worden afgenomen van de oude elite en verkocht aan de hoogste bieder. De Hasseltse koopman Jacques-Célestin Jouguet ziet een kans om gemeentegrond in te palmen. Hij heeft al dijken aangelegd rond de vijvers Pootweyer, Platweyer en Reedweyer om ze te kunnen claimen. De burgemeester van Diepenbeek De Montaigne is ten einde raad…
Luister je mee?
Wijvenheide
De naam van het natuurgebied 'Wijvenheide' (Zonhoven) heeft niets te maken met vrouwen, maar wel aan een ven dat oorspronkelijk 'Wey Ven" werd genoemd. Het woord 'wey' betekent in het middelnederlands teenwilg. Op oude kaarten, zoals de Ferrariskaart uit 1777, wordt het gebied al vermeld als 'Wey Ven'. De naam is in de loop der tijd verbasterd tot "Wijvenheide".
Reis met een spannend luisterverhaal naar het Wijvenheide van de 18e eeuw, wanneer Peeter Jans, wateropzichter voor de heer Scholtus van der Maesen, in een muf advocatenkantoor vertelt hoe hij plotseling werd aangevallen...
Luister je mee?
Kelchterhoef
Kelchterhoef kent een rijke geschiedenis. Het gebied werd in 1228 door graaf Arnold IV van Loon geschonken aan de abdij van Floreffe, die reeds het aanpalend domein Hengelhoef in bezit had. Er werd akkerbouw bedreven en in de vennen werd vis gekweekt. Tot de 16e eeuw beheerde de abdij het domein zelf, daarna ging het beheer naar pachters over. Zoals zoveel domeinen kwam Kelchterhoef na de Franse revolutie in handen van particulieren. In 1850 verbouwde ridder Charles Moreau de Bellaing de Abdijhoeve tot het huidige complex.
In 1954 werd het goed, toen 197 ha groot, door de familie verkocht aan de gemeente Houthalen. De Abdijhoeve werd een restaurant, tot op de dag van vandaag. De andere hoeves zijn vernoemd naar hun bewoners.