De invloed van abdijen en kastelen

Pentekening uit het archief van het kasteel van Vogelsanck, met kasteel en vijvers

Het landschap van de Wijers is gevormd door mensen. Doorheen de eeuwen vormden verschillende abdijen en kastelen het landschap. Maar wat was nu die invloed? En hoe kunnen we die invloed weer zichtbaar maken naar de bezoekers van nu? Dat onderzochten we in het project 'Erfgoed in De Wijers'.

Een uitgebreid historisch archiefonderzoek werd uitgevoerd naar de invloed van de abdijen en kastelen op het landschap van de Wijers. Het abdijarchief van Averbode, Floreffe, het bisschoppelijk archief van Luik en de familiearchieven van de Villenfagne de Vogelsanck zijn enkele voorbeelden waar belangrijke informatie te vinden is. Bekijk hier het onderzoeksrapport.

Uit dit historisch onderzoek werden 7 fragmenten uit het verleden van De Wijers gedistilleerd, op basis van de onderzochte bronnen. Ze werden omgevormd naar boeiende luisterverhalen, die je meenemen op een tijdreis door De Wijers.

Beluister DE LUISTERVERHALEN hier

De rol van abdijen en kastelen in De Wijers

De vijvers in De Wijers zijn niet alleen het resultaat van slim waterbeheer, maar ook van een eeuwenlang machtsspel tussen abdijen, kastelen en burgers. Verschillende kloosters, zoals de abdijen van Herkenrode, Sint-Truiden, Averbode en Floreffe, oefenden grote invloed uit op het landschap.
Ze bezaten gronden buiten hun kloostermuren en bepaalden daar wat er wel of niet mocht gebeuren — en dat leidde soms tot discussies of zelfs conflicten.

Vijvers als bron van DISCUSSIE

Uit archieven blijkt dat burgers het niet altijd eens waren met de macht van de abdijen. Zo verboden de monniken van Sint-Truiden aan de bewoners van Donk om vennen in vijvers om te vormen. En in Zonhoven protesteerden inwoners tegen hogere vijverdijken die de abdij van Floreffe wou aanleggen in Hengelhoef.

Maar niet alleen burgers botsten met kloosters. Er waren ook conflicten tussen abdijen en adellijke families. Zo claimde de abdis van Herkenrode dat ze recht had op een deel van de opbrengst (de ‘tienden’) van een vijver, de Grote Laemvijver. Barones de Geloes van Terlaemen wist met getuigen te bewijzen dat dat niet klopte.

Water was goud waard in De Wijers. Wie het kon controleren, had macht. Daarom ontstonden er geregeld geschillen over het gebruik van beken en rivieren. Zo zorgden dijken van de heer van Vogelsanck ervoor dat de molen van Terlaemen niet meer kon draaien en dat vijvers niet genoeg water kregen. De vrouw van Terlaemen eiste dat die obstakels werden verwijderd.

Er waren gelukkig ook afspraken: bijvoorbeeld dat de heer van Vogelsanck van zaterdagmiddag tot zondagmiddag zijn vijvers mocht vullen met water uit de Laambeek. Een document uit 1624 toont zelfs een duidelijke overeenkomst tussen beide families over wie welk water wanneer mocht gebruiken.

Strenge regels voor pachters

De abdijen verhuurden hun domeinen vaak, maar gaven daarbij de touwtjes nooit volledig uit handen. In het pachtcontract van Bokrijk — toen eigendom van de abdij van Herkenrode — stond bijvoorbeeld tot in detail wat een huurder wel en niet mocht doen. Hij moest niet alleen de vijvers onderhouden, maar ook zorgen voor de bossen, gebouwen, weides en dieren. En de abdij liet niets aan het toeval over: de pachter moest zelfs vissen leveren aan de abdij tijdens de advent. Een soort “visbelasting” dus!

Ook adellijke families zoals die van Terlaemen stelden zulke strikte contracten op. Zo moest de pachter er bijvoorbeeld voor zorgen dat de dijken, zouwen (watergeulen) en molens goed onderhouden werden.

Kortom: achter de mooie vijvers van De Wijers zit een boeiende geschiedenis van macht, eigendom en samenwerking — soms vlot, soms met stevige discussies. Maar altijd met het water en de vijvers als rode draad.